Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρά μεγάλη σ' όλη τη Γη.
Ήρθανε τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρά μεγάλη οι αγιασμοί.
ή
Σήμερα τα Φώτα και ο φωτισμός
και χαρά μεγάλη στον αφέντη μας
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
είναι η Μαρία η Δέσποινα
με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα
και τον άγιο Γιάννη παρακαλεί:
"Άγιε Γιάννη και Πρόδρομε
δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί
και να παραδώσεις Χριστού ψυχή;"
"Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Αύριο θ' ανέβω στους ουρανούς
να καταπατήσω τα είδωλα"
Τα Φώτα ή Άγια Θεοφάνια, είναι γιορτή της χριστιανοσύνης που αγιάζονται τα ύδατα και φεύγουν τα πονηρά πνεύματα, ενώ γιορτάζονται στη μνήμη της βαπτίσεως του Ιησού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Την ημέρα αυτή ο Θεός φανερώθηκε (Θεοφάνια) στους ανθρώπους ως τριάδα αδιαίρετη: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, γι' αυτό και συνεορτάζεται και η φανέρωση της Αγίας Τριάδος από την χριστιανική εκκλησία.
Οι γνωστικοί χριστιανοί γιόρταζαν τη βάφτιση της 6η ή την 10η Ιανουαρίου.
Η γιορτή καθιερώθηκε για πρώτη φορά τον 2ο αι. στην Αίγυπτο. Τον 4ο αι. η βάπτιση, η γέννηση και το πρώτο θαύμα του Ιησού στην Κανά της Γαλιλαίας συνεορτάζονταν. Άλλοι έλεγαν πως η θεία φύση φανερώθηκε με την προσκύνηση των μάγων στη γέννηση κι άλλοι γιατί φανερώθηκε με το πρώτο θαύμα.
Η 5η Ιανουαρίου είναι μέρα νηστείας, για να υποδεχτεί ο πιστός τον αγιασμό της επόμενης ημέρας. Οι παπάδες με κλαδί δενδρολίβανου ή βασιλικού και αγιασμένο νερό ραντίζουν τους πιστούς "να φωτιστούν", κάνοντας έτσι τον λεγόμενο "μικρό" αγιασμό ή "πρωταγίαση" ή "φώτιση". Την πρωταγίαση οι γεωργοί την ρίχνουν μετά στα χωράφια και τις κρήνες, για να διώξουν τους καλικάντζαρους απ' αυτά.
Τα αρχαία χρόνια το αγίασμα του ναού του Βάκχου, στην Άνδρο, κάθε 5 Ιανουαρίου η πηγή του έβγαζε νερό που είχε γεύση κρασιού.
Την ημέρα των Φώτων οι παπάδες σε εξέδρες στημένες ειδικά για την μέρα αυτή, πλάϊ σε θάλασες, λίμνες, ποτάμια, δεξαμενές, στολισμένες με κλαδιά φοίνικα και δάφνες, "αγιάζουν τα νερά", ψάλλοντας "Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε...." και ρίχνουν τον σταυρό στα νερά.
Η λατρεία των υδάτων βέβαια δεν είναι χριστιανικό έθιμο αλλά δάνειο από τους μινωίτες, οι οποίοι είχαν πάντα στα ανάκτορά τους δεξαμενές καθαρού υδάτων. Εξάλλου ο Μίνωας τοπάρχης ένιπτε πάντα τας χείρας του προ της εισόδου του σε ναό, πράγμα που έκαναν και οι άλλοι πιστοί. Γι' αυτό και βρίσκουμε τα περίφημα περιρραντήρια (συντριφάνια) στις εισόδους των ναών μας, που υιοθετήθηκαν ως πηγές, αγιάσματα και κρήνες στις χριστιανικές εκκλησίες, ανατολικές και δυτικές. (Έχουν βρεθεί και σχετικά αγαλματάκια, που δείχνουν πώς ακριβώς τοποθετούσαν τις παλάμες τους, μέσα στα περιρραντήρια, για να τις νίψουν).
Πολλοί πιστεύουν ότι των Θεοφανίων "ανοίγουν οι ουρανοί" και ό,τι ζητήσεις γίνεται. Ακόμη και η θάλασσα γίνεται γλυκειά και πίνεται. Τών Φώτων λένε, βαφτίζονται οι άνεμοι, κι΄όποιος τύχει να φυσάει εκείνη τη στιγμή αμέσως ημερεύει, άλλοι όμως λένε ότι θα φυσάει όλο τον χρόνο
Οι Ιουδαίοι επίσης γιορτάζουν μια γιορτή των Φώτων, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η Ουρανία Αφροδίτη, που παριστανόταν με αστροκέντητο χιτώνα, λατρευόταν στον Άθω, ενώ σήμερα στο Άγιον Όρος η γιορτή των Φώτων γίνεται στις 17 Ιανουαρίου στη Μονή Ιβήρων.
Η Ουρανία Αφροδίτη ήταν μητέρα-θεά της γονιμότητος. Κατά την παράδοση, ένα ξόανό της είχε πέσει από τον ουρανό (εξ ου και Ουρανία) στη Φιγαλεία Αρκαδίας (το ίδιο λέγεται και για την Άρτεμη). Ιερά δένδρα της οι μυρτιές και ιερά φυτά οι λευκές αγριοβιολέτες. Ναοί της υπήρχαν στην Φιγαλεία, στον Άθω και στο Άθμονον (στο Μαρούσι, όπου ακόμα και σήμερα στον ναό της Παναγιάς της Μαρουσιώτισσας, στολίζουν τον επιτάφιο με λευκές αγριοβιολέτες). Νομίσματα με την παράστασή της βρέθηκαν κοντά στο ακρωτήρι Νυμφαίο του Άθω. [Σχετικά με την Ουρανία Αφροδίτη σε άλλη ανάρτηση]
Η 6η Ιανουαρίου γιορταζόταν ως γενέθλια ημέρα του Διόνυσου, του Όσιρι και του Χριστού (του τελευταίου ως το 345 μ.Χ.)
Στη Συρία την 6η Ιανουαρίου γιορτάζουν την Ημέρα των Τριών Βασιλέων. Τότε μια καμήλα, σαν τον άη Βασίλη, φέρνει τα δώρα στα παιδιά...
Η επόμενη ημέρα του Αη Γιαννού είναι η μέρα που τάζουν κάποιον για νά γειάνει - να γίνει καλά. Αλλά και "είναι για τον άη Γιάννη" λένε για κάποιον που έχασε τα λογικά του.
Τάματα και Αναθήματα - Γ. Λεκάκη, 2001
και χαρά μεγάλη σ' όλη τη Γη.
Ήρθανε τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρά μεγάλη οι αγιασμοί.
ή
και χαρά μεγάλη στον αφέντη μας
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
είναι η Μαρία η Δέσποινα
με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα
και τον άγιο Γιάννη παρακαλεί:
"Άγιε Γιάννη και Πρόδρομε
δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί
και να παραδώσεις Χριστού ψυχή;"
"Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Αύριο θ' ανέβω στους ουρανούς
να καταπατήσω τα είδωλα"
Τα Φώτα ή Άγια Θεοφάνια, είναι γιορτή της χριστιανοσύνης που αγιάζονται τα ύδατα και φεύγουν τα πονηρά πνεύματα, ενώ γιορτάζονται στη μνήμη της βαπτίσεως του Ιησού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Την ημέρα αυτή ο Θεός φανερώθηκε (Θεοφάνια) στους ανθρώπους ως τριάδα αδιαίρετη: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, γι' αυτό και συνεορτάζεται και η φανέρωση της Αγίας Τριάδος από την χριστιανική εκκλησία.
Οι γνωστικοί χριστιανοί γιόρταζαν τη βάφτιση της 6η ή την 10η Ιανουαρίου.
Η γιορτή καθιερώθηκε για πρώτη φορά τον 2ο αι. στην Αίγυπτο. Τον 4ο αι. η βάπτιση, η γέννηση και το πρώτο θαύμα του Ιησού στην Κανά της Γαλιλαίας συνεορτάζονταν. Άλλοι έλεγαν πως η θεία φύση φανερώθηκε με την προσκύνηση των μάγων στη γέννηση κι άλλοι γιατί φανερώθηκε με το πρώτο θαύμα.
Η 5η Ιανουαρίου είναι μέρα νηστείας, για να υποδεχτεί ο πιστός τον αγιασμό της επόμενης ημέρας. Οι παπάδες με κλαδί δενδρολίβανου ή βασιλικού και αγιασμένο νερό ραντίζουν τους πιστούς "να φωτιστούν", κάνοντας έτσι τον λεγόμενο "μικρό" αγιασμό ή "πρωταγίαση" ή "φώτιση". Την πρωταγίαση οι γεωργοί την ρίχνουν μετά στα χωράφια και τις κρήνες, για να διώξουν τους καλικάντζαρους απ' αυτά.
Τα αρχαία χρόνια το αγίασμα του ναού του Βάκχου, στην Άνδρο, κάθε 5 Ιανουαρίου η πηγή του έβγαζε νερό που είχε γεύση κρασιού.
Την ημέρα των Φώτων οι παπάδες σε εξέδρες στημένες ειδικά για την μέρα αυτή, πλάϊ σε θάλασες, λίμνες, ποτάμια, δεξαμενές, στολισμένες με κλαδιά φοίνικα και δάφνες, "αγιάζουν τα νερά", ψάλλοντας "Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε...." και ρίχνουν τον σταυρό στα νερά.
Η λατρεία των υδάτων βέβαια δεν είναι χριστιανικό έθιμο αλλά δάνειο από τους μινωίτες, οι οποίοι είχαν πάντα στα ανάκτορά τους δεξαμενές καθαρού υδάτων. Εξάλλου ο Μίνωας τοπάρχης ένιπτε πάντα τας χείρας του προ της εισόδου του σε ναό, πράγμα που έκαναν και οι άλλοι πιστοί. Γι' αυτό και βρίσκουμε τα περίφημα περιρραντήρια (συντριφάνια) στις εισόδους των ναών μας, που υιοθετήθηκαν ως πηγές, αγιάσματα και κρήνες στις χριστιανικές εκκλησίες, ανατολικές και δυτικές. (Έχουν βρεθεί και σχετικά αγαλματάκια, που δείχνουν πώς ακριβώς τοποθετούσαν τις παλάμες τους, μέσα στα περιρραντήρια, για να τις νίψουν).
Πολλοί πιστεύουν ότι των Θεοφανίων "ανοίγουν οι ουρανοί" και ό,τι ζητήσεις γίνεται. Ακόμη και η θάλασσα γίνεται γλυκειά και πίνεται. Τών Φώτων λένε, βαφτίζονται οι άνεμοι, κι΄όποιος τύχει να φυσάει εκείνη τη στιγμή αμέσως ημερεύει, άλλοι όμως λένε ότι θα φυσάει όλο τον χρόνο
Οι Ιουδαίοι επίσης γιορτάζουν μια γιορτή των Φώτων, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η Ουρανία Αφροδίτη, που παριστανόταν με αστροκέντητο χιτώνα, λατρευόταν στον Άθω, ενώ σήμερα στο Άγιον Όρος η γιορτή των Φώτων γίνεται στις 17 Ιανουαρίου στη Μονή Ιβήρων.
Η Ουρανία Αφροδίτη ήταν μητέρα-θεά της γονιμότητος. Κατά την παράδοση, ένα ξόανό της είχε πέσει από τον ουρανό (εξ ου και Ουρανία) στη Φιγαλεία Αρκαδίας (το ίδιο λέγεται και για την Άρτεμη). Ιερά δένδρα της οι μυρτιές και ιερά φυτά οι λευκές αγριοβιολέτες. Ναοί της υπήρχαν στην Φιγαλεία, στον Άθω και στο Άθμονον (στο Μαρούσι, όπου ακόμα και σήμερα στον ναό της Παναγιάς της Μαρουσιώτισσας, στολίζουν τον επιτάφιο με λευκές αγριοβιολέτες). Νομίσματα με την παράστασή της βρέθηκαν κοντά στο ακρωτήρι Νυμφαίο του Άθω. [Σχετικά με την Ουρανία Αφροδίτη σε άλλη ανάρτηση]
Η 6η Ιανουαρίου γιορταζόταν ως γενέθλια ημέρα του Διόνυσου, του Όσιρι και του Χριστού (του τελευταίου ως το 345 μ.Χ.)
Στη Συρία την 6η Ιανουαρίου γιορτάζουν την Ημέρα των Τριών Βασιλέων. Τότε μια καμήλα, σαν τον άη Βασίλη, φέρνει τα δώρα στα παιδιά...
Η επόμενη ημέρα του Αη Γιαννού είναι η μέρα που τάζουν κάποιον για νά γειάνει - να γίνει καλά. Αλλά και "είναι για τον άη Γιάννη" λένε για κάποιον που έχασε τα λογικά του.
Τάματα και Αναθήματα - Γ. Λεκάκη, 2001
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου