Τρίτη 16 Δεκεμβρίου 2014

Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά στον Πόντο



    Τις μέρες που πλησιάζουν, τα Χριστούγεννα, σκεφτόμαστε τα παλιά χρόνια και ρωτάμε τους γερούς για τα ήθη και τα έθιμα που είχαν τότε.

    Κάθε σπίτι είχε και ένα γουρούνι. Την παραμονή των Χριστουγέννων το έσφαζαν και με το κρέας του έφτιαχναν "γαβουρμά" και "τσιλγάνια", όπως τα λένε στα ποντιακά. Το λίπος του γουρουνιού το λιώνανε και το χρησιμοποιούσανε στις πίτες και τα φαγητά. Φτιάχνανε ακόμα τσουρέκια στο φούρνο, που έμοιαζαν με πίτες. Τα παιδιά έψελναν τα ποντιακά κάλαντα και τους έδιναν, αντί για λεφτά, ξηρούς καρπούς, ξερά σύκα και κερατούτσες που έμοιαζαν με φασόλια αλλά ήταν γλυκές.
    Την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων, μετά την εκκλησία, τρώγανε όλοι μαζί στο τραπέζι πατσά. Ένα άλλο έθιμο ήταν η προσφορά δώρων στα παιδία από το νονό τους και, πολλές φορές, ο βαφτισιμιός πρόσφερε δώρα στο νονό του και αυτό λεγόταν "καλαντίασμαν".
    Σε άλλα μέρη οι Πόντιοι, παραμονές Χριστουγέννων, μαζεύονταν στην πλατεία και αποφάσιζαν για το γιορτινό τραπέζι. Ο καθένας αποφάσιζε τι ζώο θα σφάξει. Άλλος ένα γουρούνι άλλος μοσχάρι, άλλος κουνέλι κ.ά. Οι γυναίκες αποφάσιζαν να πάνε στην αγορά και να ψωνίσουν διάφορα λαχανικά και φρούτα.
    Σαν έφταναν τα Χριστούγεννα όλοι οι χωριανοί ετοίμαζαν τα τραπέζια τους κάτω στην πλατεία. Οι γυναίκες τακτοποιούσαν τα ωραία ψητά και όλοι έτρωγαν και έπιναν διασκεδάζοντας χαρούμενα και ξεχνώντας κάθε λύπη και στεναχώρια.
    Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς διάλεγαν ένα μεγάλο κούτσουρο για να καίγεται στο τζάκι. Πίστευαν ότι η φωτιά διώχνει τα δαιμόνια που έρχονταν από την καπνοδόχο. Το κούτσουρο αυτό το λέγανε "καλαντοκάρ". Το ίδιο βράδυ ο αρχηγός της οικογένειας έκοβε τη βασιλόπιτα, που το φλουρί της ήταν μια δεκάρα. Έπειτα ο ίδιος ανακάτευε φουντούκια με νομίσματα και τα πετούσε ψηλά τρεις φορές λέγοντας ευχές για τη νέα χρονιά. 
    Ξημέρωμα Πρωτοχρονιάς πηγαίνανε οι χωριανοί στη βρύση του χωριού. Αφήνανε εκεί τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα και έπαιρναν νερό (το θεωρούσαν αγιασμένο) για να ραντίσουν το σπίτι. Μετά έσπαζαν στην πόρτα του σπιτιού ένα ρόδι για το γούρι.
    Σε άλλα μέρη κάθε οικογένεια έπαιρνε από ένα κυδώνι και το έκοβε σε τόσα κομμάτια όσα άτομα ήταν στην οικογένεια. Μετά έβαζαν μια δραχμή μέσα σ' ένα κομμάτι, το ανακάτευαν μέσα σε μια πετσέτα και διάλεγε ο καθένας από ένα. Σε όποιον τύχαινε η δραχμή αυτός μετά έπρεπε να σηκωθεί τα χαράματα, να πάρει μια κανάτα και να πάει κάτω στην πλατεία να τη γεμίσει με νερό. Από αυτό το νερό θα έβαζε λίγο στα ζώα, θα κρατούσε λίγο να πλυθούν και λίγο για να πιουν.
    Μετά χρόνια, οι συνήθειες άλλαξαν, όμως μαζί τους άλλαξαν και οι άνθρωποι.
    Εμείς πιστεύουμε ότι τότε υπήρχε περισσότερη αγάπη και αλληλοβοήθεια παρά σήμερα.

Το δένδρο των Χριστουγέννων

Στα σπίτια και τους δρόμους στολίζεται το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Αρχαίο ελληνικό έθιμο της διονυσιακής λατρείας. Όλοι οι παλιοί πολιτισμοί λάτρευαν το δένδρο και το είχαν συνδέσει με κάποια θεότητα του πανθέου τους.
Ως σύμβολο, εκφράζει το σύνολο της φυσικής εκδήλωσης, τη σύνθεση Ουρανού, Γης και Νερού, τον συνδετικό κρίκο των τριών αυτών κόσμων: Ριζωμένο στη γη, πίνει τα υπόγεια ύδατα και οι κλώνοι του αγγίζουν τον ουρανό, ενώ παράλληλα, οι δακτύλιοί του μετράνε το χρόνο. Το αειθαλές δένδρο συμβολίζει την αθανασία, τα φυλλοβόλο την ανανέωση και την αναγέννηση. Και το δένδρο που προσφέρει ζωοδότριες τροφές, είναι ιερό, όπως το αμπέλι, η αμυγδαλιά, η βελανιδιά, η μουριά, η ροδακινιά, η χουρμαδιά, κ.ά.
Ας θυμηθούμε την ειρεσιώνη, ένα κλαδί αειθαλούς δένδρου (όπως πουρναριού ή ελιάς), που οι αρχαίοι στόλιζαν με φρούτα εποχής (και κυρίως καρύδια), μπάλες και μάλλινες κορδέλες (εξ ου και ειρεσιώνη, από τα έρια) και ήταν το σύμβολο «της ωραίας ζωής που θάλλει». Από αυτό το στολισμένο δένδρο οι ένοικοι του σπιτιού έπαιρναν τη ζωτικότητα και τη δροσιά του. Γι’ αυτό προτιμούσαν τα αειθαλή.
Αντίστοιχη της ειρεσιώνης ήταν και η κορυθάλη των Λακεδαιμονίων.