Τα μεγάλα Διονύσια ήταν μία πολυήμερη , ανοιξιάτικη αθηναϊκή γιορτή που διαρκούσε από τις 8 έως τις 13 του μηνός Ελαφηβολιώνος και άρχιζαν να γιορτάζονται στην Αθήνα από τα μέσα του 6ου αιώνα όταν ο τύραννος Πεισίστρατος εισήγαγε στο άστυ, από την κώμη των Ελευθερών τη λατρεία του Ελευθερέως Διονύσου. Την 1η μέρα , εκτός από μια θυσία στον Ασκληπιό, το τέμενος το οποίο βρισκότανε στο πλάι σε αυτό του Διονύσου, στην νότια πλαγιά της ακρόπολης γινόταν η μεταφορά του ξόανου του θεού από το τέμενος αυτό, σε ένα μικρό ναό της ακαδημίας. Αυθημερόν γινότανε και προάγωνας, με τον οποίο δινόταν στο κοινό μια συνοπτική ιδέα των δραματικών παραστάσεως που θα παρουσιαζόταν. Την επόμενη μέρα, μια μεγάλη εύθυμη πομπή, μετέφερε μέσω του κεραμικού, το ξόανο από την Ακαδημία στο ιερό του Θεού, σε ανάμνηση της παλιάς μεταφοράς του από την κώμη των Ελευθερών. Συμμετείχαν ομάδες ανδρών και παιδιών που έψαλαν διθυράμβους, νέοι που οδηγούσαν ταύρους για θυσία στο Θεό αλλά και νέες που κουβαλούσαν κάνιστρα με τα απαραίτητα σκεύη. Το απόγευμα και το βράδυ οι πολίτες γύριζαν στην πόλη χορεύοντας. Την 3η μέρα ξεκινούσαν οι δραματικοί αγώνες, στους οποίους ήταν αφιερωμένες και οι υπόλοιπες μέρες της γιορτής.
Οι δραματικοί αγώνες γίνονταν τις τρείς τελευταίες μέρες. (Κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων, εδίδασκοντο νέες τραγωδίες και την επιμέλεια αναλάμβανε ο κορυφαίος των εννέα αρχόντων. Οι ποιητές πολύ πριν την έναρξη των Διονυσίων ζητούσαν άδεια συμμετοχής παρουσιάζοντας την ήδη έτοιμη τετραλογία τους προς τον άρχοντα και «εζήτουν χορόν». Ο άρχων, σύμφωνα με την κρίση του, διάλεγε τις τρεις καλλίτερες τετραλογίες και «εδίδου χορόν».
Συγχρόνως τρείς κληρωτοί και ευκατάστατοι Αθηναίοι αναλάμβαναν τα έξοδα των τριών ποιητών.
Την 8η του μηνός γινόταν ο«Προάγων», όπου οι ποιητές, οι υποκριτές και οι χορηγοί εξηγούσαν στο κοινό την υπόθεση της τετραλογίας τους. Επίσης λίγες μέρες πριν την έναρξη του αγώνος,η βουλή των πεντακοσίων μαζί με τους χορηγούς κατήρτιζε κατάλογο που περιελάμβανε τα ονόματα των πολιτών που κρίνονταν κατάλληλοι για κριτές.Έγραφαν το κάθε όνομα ξεχωριστά σε πινάκια, τα οποία τοποθετούσαν σε δέκα υδρίες. Αυτές τις σφράγιζαν και τις τοποθετούσαν στον οπισθόδωμο του Παρθενώνος μέχρι την μέρα έναρξης του αγώνος. Την 11η του μηνός άρχιζε ο αγών με την ανατολή του ήλιου. Από κάθε υδρία διάλεγαν ένα κριτή και, αφού έδιναν όρκο στον άρχοντα ότι θα κρίνουν κατά συνείδηση, άρχιζε η διδασκαλία των τετραλογιών.
Σημαντικοί νικητές των μεγάλων Διονυσίων:
Τραγωδία
* 484 π.Χ. - Αισχύλος, * 472 π.Χ. - Αισχύλος, (Πέρσες), * 471 π.Χ. - Πολύφρασμον, * 468 π.Χ. - Σοφοκλής (Τριπτόλεμος), * 467 π.Χ. - Αισχύλος (Επτά επί Θήβας), * 463 π.Χ. - Αισχύλος (Ικέτιδες), * 458 π.Χ. - Αισχύλος (Ορέστεια), * 449 π.Χ. - Ηρακλείδης, * 441 π.Χ. - Ευριπίδης, * 441 π.Χ. - Σοφοκλής, (Αντιγόνη), * 431 π.Χ. - Ευφορίων, γιος του Αισχύλου. Ο Σοφοκλής ήρθε δεύτερος, ο Ευριπίδης με την Μήδεια τρίτος, * 428 π.Χ. - Ευριπίδης (Ιππόλυτος), * 427 π.Χ. - Φιλοκλής, ανεψιός του Αισχύλου. Ο Σοφοκλής ήρθε δεύτερος. * 415 π.Χ. - Ξενοκλής, * 409 π.Χ. - Σοφοκλής (Φιλοκτήτης), * 406 π.Χ. - Ευριπίδης (Βάκχαι),* 372 π.Χ. - Αστυδάμας
Κωμωδία
* 486 π.Χ. - Χιωνίδης, * 472 π.Χ. - Μάγνης, * 458 π.Χ. - Ευφόνιος, * 450 π.Χ. - Κράτης, * 446 π.Χ. - Καλλίας, * 437 π.Χ. - Φερεκράτης, * 435 π.Χ. - Έρμιππος, * 422 π.Χ. - Κάνθαρος, * 421 π.Χ. - Αριστοφάνης (Ειρήνη (2η θέση), * 414 π.Χ. - Αμειψίας (Θεία αποκάλυψη), * 402 π.Χ. - Κηφισόδορος, * 290 π.Χ. - Ποσείδιππος, * 278 π.Χ. - Φιλήμων, * 185 π.Χ. - Λαϊνης, * 183 π.Χ. - Φιλήμων,* 154 π.Χ. - Χαιρείων
Το πόσο σημαντική γιορτή ήταν τα«Μεγάλα» Διονύσια φαίνεται από το ότι κατά τη διάρκεια τους απαγορευόταν η κατάσχεση περιουσιών των οφειλετών και η εκτέλεση οποιαδήποτε ποινής .
Αλαζονεία και αυθαιρεσία
Η συγκέντρωση τόσων πολλών ανθρώπων κατά τις μέρες της γιορτής, μεταξύ των οποίων και αντιπροσωπείες ξένων κρατών, συμμάχων, ως επί το πλείστον, απεσταλμένοι των αθηναϊκών αποικιών, επίσημοι προσκεκλημένοι του αθηναϊκού κράτους κ.ά., ώθησε τους Αθηναίους να εμπλουτίσουν το πρόγραμμά της και με άλλες εκδηλώσεις. Ομως κατά τον 5ο αι. π.Χ. και ειδικότερα μετά τα Περσικά, όταν η Αθήνα εξελίχθηκε σε μεγάλη στρατιωτική δύναμη και συγχρόνως καθιερώθηκε ως πνευματική και καλλιτεχνική πρωτεύουσα ολόκληρου του ελληνισμού, οι Αθηναίοι προχώρησαν στην καθιέρωση και δραστηριοτήτων με σαφή προπαγανδιστική χροιά, τυφλωμένοι από το αίσθημα της υπερδύναμης. Ετσι, κατά τη διάρκεια της γιορτής οι φόροι που πλήρωναν στην τότε υπερδύναμη οι σύμμαχοι, κατανεμημένοι σε τάλαντα και εναποθηκευμένοι σε κούπες (;), αραδιάζονταν στην ορχήστρα του διονυσιακού θεάτρου, μπροστά στα μάτια των θεατών. Οι Αθηναίοι με αλαζονική έπαρση επιδείκνυαν τα οφέλη τους από τη στρατιωτική και ειδικότερα ναυτική τους υπεροπλία. Και δεν αρκούνταν μόνο σ' αυτό. Εβαζαν να παρελαύνουν με οπλισμό, κατά τη διάρκεια της γιορτής, μπροστά από τη διονυσιακή σκηνή τα ορφανά εκείνα, των οποίων οι πατεράδες είχαν σκοτωθεί σε πολεμικές επιχειρήσεις και τα οποία μόλις είχαν ενηλικιωθεί. Ως γνωστόν, τη συντήρηση αυτών των παιδιών ως την ενηλικίωσή τους την είχε αναλάβει το αθηναϊκό κράτος. Ετσι οι σύμμαχοι υποχρεώνονταν να... καμαρώνουν όχι μόνον για τον πλούτο του αθηναϊκού κράτους, πλούτο που σχηματιζόταν και από το δικό τους στέρημα, αλλά και για τα αθηναϊκά πολεμικά κατορθώματα, που έμμεσα υπαινισσόταν η παρέλαση των ορφανών, κατορθώματα που συχνά είχαν επιτευχθεί εις βάρος τους!
Η αθηναϊκή αλαζονεία και αυθαιρεσία, εξαιτίας του συνδρόμου της υπερδύναμης, έφτασε στην αποκορύφωσή της κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Πολλοί από τους συμμάχους εκείνους που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την αθηναϊκή ηγεμονία, όπως π.χ. οι Μήλιοι, κατεσφάγησαν, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν ως δούλοι. Αλλά, όπως διδάσκει η φύση, μετά την ακμή ακολουθεί η παρακμή. Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου βρίσκει την άλλοτε υπερδύναμη ηττημένη και αποδεκατισμένη. Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα όσα λέει ο Ξενοφών, μόλις μαθεύτηκε στην Αθήνα η καταστροφή του στόλου της στους Αιγός Ποταμούς: «Οταν το τρομερό νέο έγινε γνωστό,... ξέσπασε ο κόσμος σε θρήνους που ακούονταν σε όλο το μήκος των μακρών τειχών... Ετσι κανείς δεν κοιμήθηκε τη νύκτα εκείνη. Ολοι έκλαιγαν, όχι μόνον εκείνους που χάθηκαν, αλλά περισσότερο τους εαυτούς τους, γιατί φοβόντανε ότι θα πάθουν όσα έκαμαν αυτοί στους Μηλίους,... στους κατοίκους της Ιστιαίας και της Σκιώνης και της Τορώνης και της Αιγίνης και σ' άλλους πολλούς Ελληνες» (μτφρ. Κ. Κωστοπούλου).
Αναπόφευκτες συγκρίσεις
Αξίζει, νομίζω, τελειώνοντας να παραθέσω τα λόγια του Αθηναίου ρήτορα Ισοκράτη (Περί Ειρήνης 76-85), ο οποίος, λίγο πριν από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. και όταν το οριστικό τέλος της αθηναϊκής αυτοκρατορίας ήταν προ των πυλών, καυτηρίαζε αυτήν ακριβώς την αλαζονική συμπεριφορά της: «(αρχικά ο λαός) ενέπνεε τόση εμπιστοσύνη, ώστε οι περισσότερες πόλεις με τη θέλησή τους παραδόθηκαν στην εξουσία του. Ενώ έτσι είχαν τα πράγματα... η δύναμη αυτή μας οδήγησε σε τέτοια ακολασία, που κανένας άνθρωπος δεν θα μπορούσε να την επαινέσει... Αντί της καλής θέλησης που προϋπήρχε εκ μέρους των συμμάχων και αντί της καλής υπόληψης από τους άλλους Ελληνες, μας έκανε... μισητούς... Ψήφισαν (οι Αθηναίοι), νόμο, που όριζε να παρουσιάζουν (τους φόρους των συμμάχων) στην ορχήστρα... κατά τη γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων... Δεν έκαναν μόνο αυτό, αλλά έφερναν και τα παιδιά όσων είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο, δείχνοντας έτσι στους συμμάχους από τη μια την αξία της περιουσίας τους... και στους Ελληνες από την άλλη το πλήθος των ορφανών και τις συμφορές που προκαλούνταν από αυτήν την πλεονεξία. Ενώ έκαναν αυτά, οι ίδιοι καλοτύχιζαν την πόλη και πολλοί ανόητοι τη μακάριζαν, χωρίς να προβλέπουν καθόλου τα όσα θα συνέβαιναν στο μέλλον.... Εφτασαν μάλιστα σε τέτοιο σημείο αφροσύνης, ώστε, ενώ δεν ήταν κύριοι των γειτονικών τους προαστίων, περίμεναν να κυριεύσουν την Ιταλία, τη Σικελία και την Καρχηδόνα» (μτφρ. Μ. Ξανθού). Πιστεύω ότι θα ήταν περιττό οποιοδήποτε σχόλιο που θα παρέπεμπε στη σύγχρονη επικαιρότητα.
( Μιχάλης Α. Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.)
http://fcb.pblogs.gr/
http://www.tovima.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου